تنوع ژنتیکی و ارزیابی ارقام نخود برای عملکرد دانه و اجزای آن در شرایط کشت آبی و دیم

کمبود آب از جمله عوامل مهم در کاهش عملکرد گیاهان زراعی در جهان است. به منظور برآورد تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی بین صفات مرفولوژیک در شرایط کشت آبی و دیم، بیست ژنوتیپ نخود در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران در سال زراعی ۸۵-۸۴ کشت گردیدند. در کشت آبی گیاهان در سه مرحله شامل ساقه دهی، ظهور و پر شدن غلاف آبیاری شدند ولی در آزمایش دیم هیچ گونه آبیاری انجام نشد. ژنوتیپ­های 95274 s در شرایط آبیاری و x95th69 در کشت دیم دارای بیشترین تعداد غلاف و تعداد دانه در بوته و همچنین عملکرد دانه بودند. ژنوتیپ­های x96th54 و x95th69 عملکرد نسبتأ بالایی در هر دو شرایط آبی و دیم داشتند. بالاترین مقدار ضریب تنوع ژنوتیپی و فنوتیپی در شرایط آبی (به ترتیب ۶۱/۳۲ و ۶۷/۳۴ درصد) و در شرایط دیم (به ترتیب ۸۸/٤۷ و ۳۹/۴۹ درصد) و همچنین برآورد وراثت­پذیری (به ترتیب ۸۸ و ۹۳ درصد در شرایط آبی و دیم) به عملکرد دانه تعلق داشت. در شرایط دیم، همبستگی بین عملکرد دانه و اجزای آن مثبت و معنی­دار بود در حالی که در شرایط آبی عملکرد دانه همبستگی مثبت معنی­داری با تعداد غلاف در بوته (۵۰/۰r=) و تعداد دانه در بوته  (۴۹/۰r=) داشت. بر اساس نتایج تجزیه ضرایب مسیر، بیشترین آثار مستقیم ( ۹۹/۰ و ۷۳/۰ به ترتیب در آزمایش آبی و دیم) و غیر مستقیم (۸۹/۰ در کشت آبی و ۷۱/۰ در شرایط دیم) بر عملکرد دانه به ترتیب به صفات تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته تعلق داشت. با استفاده تجزیه خوشه­ای، ارقام در شرایط آبی به سه و در شرایط دیم به چهار گروه تقسیم بندی شدند. بر اساس نتایج این تحقیق، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته می­توانند به عنوان شاخص­های انتخاب ژنوتیپ­های برتر در برنامه­های بهنژادی  نخود مورد استفاده قرار گیرند.